Instytucja odnowienia zwana również nowacją (łac. novatio) znana już była w prawie rzymskim. Jest to nic innego jak umowa pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Celem tej umowy jest przede wszystkim zabezpieczenie interesu wierzyciela poprzez określenie sposobu zachowania dłużnika. Możemy wyobrazić sobie sytuację, w której mimo istnienia określonego długu, zarówno z punktu widzenia wierzyciela, jak i dłużnika najistotniejszą kwestią będzie po prostu przesunięcie korzyści o określonej wysokości na rzecz wierzyciela, a nie literalna realizacja uprzednio podpisanej umowy. Dla dłużnika bowiem liczy się przede wszystkim to, by dalej dłużnikiem nie być. Z kolei wierzyciel może być głównie nastawiony na uzyskanie wymiernej korzyści majątkowej zaś przedmiot czy tytuł z jakiego ją uzyska nie będą miały już dla niego większego znaczenia – istotny będzie przede wszystkim wzrost jego aktywów.
Przepis art. 506 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. 2022.1360 tj. z dnia 29.06.2022 r.) zwaną dalej „kc” stanowi, że jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). Aby więc do odnowienia doszło, w pierwszej kolejności musi być zawarte porozumienie stron – czyli umowa pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Warunkiem skuteczności porozumienia jest cel w jakim obie strony działają. Zarówno dłużnik, jak i wierzyciel muszą działać w celu umorzenia dotychczasowego zobowiązania dłużnika na rzecz wierzyciela z jednoczesnym zobowiązaniem go do nowego zobowiązania. Nie każda więc zmiana łączącego dłużnika i wierzyciela stosunku prawnego będzie pociągała za sobą wystąpienie skutków odnowienia. W paragrafie 2. art. 506 kc ustawodawca wyraźnie zastrzega, że w razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie będzie stanowić odnowienia. W obrocie często dochodzi bowiem do modyfikacji świadczeń będących przedmiotem zobowiązań i stwierdzenie tej okoliczności oczywiście nie jest wystarczające do wywodzenia, że strony zawarły umowę odnowienia.
Żeby mówić o nowacji, musimy mieć do czynienia z ważnym zobowiązaniem, które strony zgodnym postanowieniem umarzają, tj. prowadzą do jego wygaśnięcia. Umorzenie przez strony nieważnego zobowiązania czyni dokonane odnowienie bezprzedmiotowym.
Umorzeniu zobowiązania w drodze nowacji nie stoi na przeszkodzie przedawnienie roszczenia, które z tego zobowiązania wynika. Dłużnik decydując się na odnowienie godzi się wówczas na powstanie nowego zobowiązania, które w przeciwieństwie do umorzonego będzie już zaskarżalne.
Oprócz woli stron co do zawarcia umowy w celu umorzenia jednego zobowiązania i powstania na jego miejsce innego, do uznania wymienionej umowy za nowację koniecznym też jest odmienność nowopowstałego zobowiązania w stosunku do umorzonego. Odmienność ta może polegać albo na spełnieniu innego świadczenia niż to, o którym jest mowa w pierwotnym zobowiązaniu, albo na spełnieniu tego samego świadczenia, chociaż z innej podstawy prawnej. Przykładowo zamiast pieniądza może to być oznaczona ilość rzeczy oznaczonych co do gatunku, bądź zamiast zapłaty ceny z tytułu umowy sprzedaży może to być spłata z tytułu umowy pożyczki.
Kolejną ważną kwestią przy okazji odnowienia jest kwestia wcześniejszych zabezpieczeń pierwotnego zobowiązania. Należy pamiętać, że zasadniczo poprzez akt nowacji, wspomniane zabezpieczenia wygasają. Chyba, że podmiot zabezpieczający wyrazi zgodę na dalsze trwanie udzielonych przez siebie zabezpieczeń.
W przypadku jakichkolwiek pytań czy wątpliwości dotyczących praktycznego zastosowania instytucji nowacji warto skorzystać z profesjonalnych podmiotów, na przykład radców prawnych z Kancelarii Prawnej Szeffner Wspólnicy sc. Zyskamy wtedy pewność, że działamy zgodnie z prawem, a wybrane rozwiązanie jest w danej sytuacji optymalne.